| Kategorija: | Ekonomske statistike |
| Oblast: | Nacionalni računi |
| Istraživanje / popis: | Godišnji bruto domaci proizvod |
Napomena: Ukoliko imate neko pitanje u vezi metapodataka, obratite se nadležnima u MONSTAT-u.
| 1. Kontakt podaci Vrh | |
| 1.1. Nadležna organizacija: | Uprava za statistiku Crne Gore - MONSTAT |
| 1.2. Nadležna organizaciona jedinica: |
Odsjek statistike godišnjih nacionalnih računa |
| 1.5. Adresa kontakta: | IV Proleterske br. 2, 81000 Podgorica Crna Gora |
| 2. Podaci o ažuriranju metapodataka Vrh | |
| 2.1. Datum poslednje potvrde validnosti: |
01.12.2022. |
| 2.2. Datum poslednje diseminacije: |
14/12/2022 |
| 2.3. Datum poslednjeg ažuriranja: |
01.12.2022. |
| 3. Prezentacija statističkih podataka Vrh | |
| 3.1. Opis podataka: | Nacionalni računi su sastavljeni od niza makroekonomskih pokazatelja, koji pružaju sveobuhvatnu sliku ekonomske situacije i služe kao osnova za ekonomsku analizu, predviđanje i donošenje odluka. Glavni agregat nacionalnih računa je bruto domac?i proizvod, koji se obračunava na godišnjoj i kvartalnoj osnovi. Korišc?ena metodologija je u skladu sa Sistemom nacionalnih računa (SNA 2008) i Evropskim sistemom nacionalnih računa (ESA 2010). Bruto domac?i proizvod (BDP) mjeri ukupnu vrijednost dobara ili usluga koje proizvode rezidentne institucionalne jedinice. MONSTAT vrši obračun BDP-a prema proizvodnom i rashodnom pristupu, a procjene su nezavisne. Obračun BDP-a uključuje sve aktivnosti unutar definisanih granica proizvodnje u okviru metodologija SNA 2008 i ESA 2010 i pokriva cijelu teritoriju Crne Gore. Rezultati obračuna vrednuju se u tekuc?im cijenama i stalnim cijenama (cijenama prethodne godine i u prosječnim cijenama 2010.godine. Osnovne kategorije obračuna BDP-a prema proizvodnom pristupu su: 1. Bruto proizvodnja je definisana kao tržišna vrijednost svih dobara i usluga proizvedenih na nivou nacionalne ekonomije. 2. Međufazna potrošnja po kupovnim cijenama predstavlja vrijednost proizvoda i usluga koji se transformišu, koriste ili konzumiraju u procesu proizvodnje. 3. Bruto dodata vrijednost predstavlja razlike između bruto proizvodnje i međufazne potrošnje. BDP po tržišnim cijenama izražava vrijednost svih dobara i usluga rezidentnih jedinica, odnosno zbir bruto dodate vrijednosti po aktivnostima i poreza na proizvode umanjene za subvencije na proizvode. Osnovne kategorije obračuna BDP-a prema potrošnom pristupu su: 1. Izdaci za krajnju potrošnju domac?instava klasifikovani prema COICOP klasifikaciji (četvrti nivo). Za obračun lične potrošnje domac?instava primijenjena je metoda robnih tokova, koji predstavljaju bilans svih tokova roba i usluga koji se proizvode i uvoze sa jedne strane, a koriste i izvoze sa druge strane. 2. Državna potrošnja može biti individualna i kolektivna. Individualna potrošnja uključuje izdatke za obrazovanje, zdravstvo, socijalnu zaštitu, sport, kulturu i rekreaciju. Ostala državna potrošnja predstavlja kolektivnu potrošnju (opšte javne usluge, vojna i civilna odbrana sa ministarstvima, stambene i komunalne službe itd.). 3. Bruto investicije u osnovna sredstva. 4. Izvoz i uvoz roba i usluga. |
| 3.2. Klasifikacije koje se koriste u istraživanju / popisu: |
KD 1999 (Nace Rev.1.), KD 2010 (NACE Rev. 2.), COFOG, COICOP, CPA, CN, HS |
| 3.3. Sektori obuhvaceni istraživanjem / popisom: |
Obuhvaćeni su svi sektori Klasifikacije djelatnosti KD 2010 osim sektora U: Djelatnost eksteritorijalnih organizacija i tijela i domaćinstva. |
| 3.4. Statistički pojmovi koji se javljaju u istraživanju / popisu: |
Bruto domaći proizvod (BDP) mjeri ukupne dohotke i ukupne izdatke privrede. On predstavlja tržišnu vrijednost svih finalnih dobara i usluga proizvedenih u nekoj zemlji u datom vremenskom intervalu. Taj interval obično je jedna godina ili kvartal (tri mjeseca). BDP u tržišnim cijenama je finalni rezultat proizvodnih aktivnosti rezidentnih proizvodnih jedinica i može se obračunati na 3 načina: - Proizvodni pristup - Potrošni pristup i - Dohodovni pristup. Zavod za statistiku sprovodi obračun BDP-a po proizvodnom i potrošnom pristupu. Prema proizvodnom pristupu: BDP=suma bruto dodatih vrijednosti+porezi minus subvencije na proizvode. Bruto dodata vrijednost je neto rezultat autputa vrednovanog u bazičnim cijenama umanjenog za intermedijalnu potrošnju vrednovanu u kupovnim cijenama. Autput čine proizvodi proizvedeni u toku obračunskog perioda. Intermedijalna potrošnja predstavlja vrijednost dobara i usluga potrošenih kao inputi u procesu proizvodnje isključujući fiksnu imovinu čija potrošnja se bilježi kao potrošnja fiksnog kapitala. Porezi minus subvencije na proizvode su porezi (plaćeni) umanjeni za subvencije (primljene) po jedinici proizvedenog proizvoda ili pružene usluge. Prema potrošnom pristupu: BDP= finalna potrošnja domaćinstava + finalna potrošnja države (individualna i kolektivna) + bruto investicije u osnovna sredstva + promjene u zalihama + izvoz - uvoz Izdaci za finalnu potrošnju domaćinstava su izdaci (uključujući i imputirane izdatke) rezidentnih domaćinstava na individualnu potrošnju roba i usluga (npr: izdaci za ishranu, odjeću i obuću, stanovanje itd.). Ovim izdacima se ne obuhvataju izdaci domaćinstava za kupovinu osnovnih sredstava (npr: stanova ili dragocjenosti). Izdaci za finalnu potrošnju države su izdaci (uključujući i imputirane izdatke) sektora države na individualnu potrošnu robu i usluge i kolektivne potrošne usluge. Oni su podijeljeni u dvije grupe: - vrijednost roba i usluga koje proizvodi država i koje, po konvenciji, država i troši - kolektivna potrošnja (na primjer: usluge sudova, odbrane, bezbjednosti, zaštite životne sredine itd.) i - izdaci koje država vrši za nabavku potrošne robe i usluga koje proizvode tržišni proizvođači i kojima država, bez ikakve transformacije, snabdijeva domaćinstva kroz socijalne transfere u naturi - individualna potrošnja (na primjer ljekovi na ljekarski recept po osnovu obaveznog zdravstvenog osiguranja pacijenta). Bruto investicije obuhvataju bruto investicije u osnovna sredstva, promjene u zalihama i neto dragocjenosti. -Bruto investicije u osnovna sredstva se mjere ukupnom vrijednošću proizvođačevih sticanja umanjeno za otuđivanja novih ili korišćenih osnovnih sredstava u toku obračunskog perioda. -Neto investicije u osnovna sredstva su bruto investicije u osnovna sredstva umanjene za potrošnju osnovnih sredstava (amortizaciju). -Promjene zaliha predstavljaju razliku između nivoa zaliha na početku i kraju godine, vrednovanih po prosječnim tržišnim cijenama. Zalihe mogu biti: zalihe materijala, nedovršene proizvodnje, gotovih proizvoda i robe. Uvoz i izvoz roba i usluga se sastoji od transakcija proizvodima (prodaje/kupovine, razmjene ili poklona) izmežu rezidentnih i nerezidentnih jedinica. Uvoz i izvoz robe i usluga ne uključuju: - isporuke koje nerezidentna (inostrana) predstavništva rezidentnih preduzeća vrše nerezidentima i isporuke koje rezidentna predstavništva nerezidentnih preduzeća vrše rezidentima, - tokove primarnih dohodaka prema inostranstvu ili iz inostranstva (kao što su kompenzacije zaposlenima, kamate ili primanja iz direktnih investicija) i - prodaje i kupovine neproizvedenih sredstava (na primjer: zemljišta ili patenata). Spoljni bilans roba i usluga je bilansna stavka (saldo) računa roba i usluga inostranstva. Predstavlja vrijednost izvoza robe i usluga umanjen za uvoz robe i usluga sektora inostranstva. Kada je spoljni bilans robe i usluga u računima inostranstva pozitivan, to znači deficit (manjak) nacionalne ekonomije u trgovini robom i uslugama sa inostranstvom i obrnuto, ako je negativan, to znači manjak za inostranstvo i višak za nacionalnu ekonomiju. |
| 3.5. Statistička jedinica: | Sve ekonomske jedinice, pravna i fizička lica i domaćinstva, unutar definisanih granica proizvodnje u okviru metodologija SNA 2008 i ESA 2010. |
| 3.6. Statistička populacija: | Nacionalni računi kombinuju podatke iz više izvora tako da se pojam statističke populacije ne može primijeniti u kontekstu Nacionalnih računa. |
| 3.7. Referentna oblast: | Crna Gora |
| 3.8. Vremenska pokrivenost: | Podaci o godišnjem BDP su raspoloživi od 2000. godine |
| 3.9. Osnovni (bazni) period: | Prethodna godina |
| 4. Mjerna jedinica Vrh | |
| Podaci su objavljeni u hiljadama EUR i u %. | |
| 5. Referentni period Vrh | |
| Kalendarska godina | |
| 6. Institucionalno ovlašćenje Vrh | |
| 6.1. Pravni akti i drugi dogovori: |
Zakonom o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike (Sl.list Crne Gore br. 18/12 i 47/19) definisane su odredbe za prikupljanje, obradu i diseminaciju podataka. Zakon pruža Upravi za statistiku pravno ovlašćenje da prikuplja i pristupa podacima potrebnim za sprovođenje Programa i Godišnjeg plana. Zakon daje prioritet upotrebi administrativnih podataka, kao i pravo pristupa individualnim podacima koji su rezultat istraživanja ostalih proizvođača zvanične statistike. Kao dopuna zakonskim odredbama, Uprava za statistiku je potpisala više memoranduma o saradnji sa imaocima administratvnih podataka. |
| 6.2. Dijeljenje podataka: | Potpisani Sporazumi o saradnji sa proizvođačima zvanične statistike: 1. Upravom carina 2. Poreskom upravom 3. Ministarstvom finansija 4. Centralnom bankom Crne Gore 5. Trilateralni sporazum (MONSTAT, Min.fnansija i CBCG) Međunarodne institucije: 1. EUROSTAT 2. UN organizacije 3. MMF 4. Svjetska banka |
| 7. Povjerljivost statističkih podataka Vrh | |
| 7.1. Povjerljivost - politika: | članovi 53-60 Zakona o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike ( Sl.list Crne Gore br. 18/12 i 47/19) daju okvir za zaštitu, korišćenje i prenos povjerljivih podataka. Uprava za statitistiku je izradila dva sveobuhvatna Pravilnika koji pokrivaju procedure za zaštitu ličnih podatka, kao i vođenje pojedinačnih evidencija. U cilju realizacije zakonskog okvira o funkcionisanju bezbjednosnog sistema i statističke povjerljivosti usvojen je Pravilnik o čuvanju statističkih podatka kojim se uređuje način, vrijeme, tehnički uslovi i organizacija čuvanja statističkih podataka, radi sprečavanja njihovog uništavanja, otuđivanja i neovlašcenog korišćenja, kao i Pravilnik o sadržaju i načinu vođenja evidencije o korisnicima individualnih statističkih podataka kojim se propisuje sadržaj i način vođenja evidencije o korisnicima individualnih statističkih podatka. članom 59 pristup povjerljivim podacima zvanične statistike ograničen je na lica koja obavljaju poslove i zadatke kod proizvođača zvanične statistike i do stepena u kojem su ti podaci neophodni za proizvodnju zvanične statistike. Lica koja obavljaju poslove i zadatke kod proizvođača zvanične statistike dužna su da potpišu Izjavu o poštovanju principa povjerljivosti. Zakon o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike je u skladu sa Regulativom 223/2009 i Regulativom (EU) 2015/759 od 29. aprila 2015. godine koje regulišu i odredbe povjerljivosti. Vlada Crne Gore je usvojila Izjavu o posvećenosti povjerenju u zvaničnu statistiku Crne Gore (Commitment of Confidence). |
| 7.2. Povjerljivost - tretman podataka: |
U skladu sa Zakonom o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike Crne Gore, dio XIII Povjerljivost i zaštita podataka za potrebne zvanične statistike, članovi od 54 do 61, definisana je zakonodavna procedura koja se odnosi na povjerljivost podataka. |
| 8. Pravila diseminacije Vrh | |
| 8.1. Kalendar objavljivanja podataka: |
Zakonom o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike ( Sl.list Crne Gore br. 18/12) se propisuje da proizvođači zvanične statistike pripremaju, ažuriraju i objavljuju Kalendar objavljivanja statističkih podataka. Objavljuje se na internet stranici Zavoda za statistiku najkasnije do 20. decembra za narednu godinu, za sve proizvođače zvanične statistike koji uključuje datume objavljivanja statističkih podataka. Svaka promjena u datumu objavljivanja u Kalendaru objavljuje se unaprijed u skladu sa Procedurom o neplaniranim revizijama. |
| 8.2. Pristup kalendaru (link ili referenca): |
http://www.monstat.org/cg/page.php?id=12&pageid=12 |
| 8.3. Korisnički pristup: | Opšti cilj proizvođača zvanične statistike jeste zadovoljenje potreba svojih korisnika i da na razumljiv način učini dostupnim svim korisnicima statističke podatke u isto vrijeme i pod istim uslovima. Zavod za statistiku je u obavezi da proizvodi i vrši diseminaciju zvanične statistike na objektivan, transparentan i profesionalan način, tako da svi korisnici budu ravnopravno tretirani. |
| 9. Učestalost (frekvencija) diseminacije Vrh | |
| Godišnja | |
| 10. Dostupnost i jasnoca Vrh | |
| 10.1. Štampana izdanja: | Saopštenje o bruto domaćem proizvodu Crne Gore. |
| 10.2. Publikacije: | Zavod za statistiku objavljuje sljedeće redovne publikacije: 1. Mjesečni statistički pregled, 2. Statistički Godišnjak, 3. Crna Gora u brojkama, 4. Godišnja statistika saobraćaja, skladištenja i veza, 5. Broj i struktura poslovnih subjekata. Pored navedenih redovnih, Zavod za statistiku objavljuje i vanredne publikacije. Neke od najznačanijih vanrednih publikacija su sljedeće: 1. žene i muškarci u Crnoj Gori, 2. Djeca u Crnoj Gori, 3. Najcešće korišćeni statistički podaci. Sve publikacije koje objavljuje Zavod za statistiku dostupne su na sljedećem linku: http://monstat.org/cg/publikacije.php |
| 10.3. Onlajn baza podataka: | Na sajtu MONSTAT-a u dijelu Nacionalnih računa nalaze se saopstenja o godišnjem bruto domaćem proizvodu Crne Gore. U dijelu Podaci, u vidu Excel tabele dostupni su podaci od 2006.godine. Dodatno, na sajtu Monstat-a raspoloživa je baza podataka, link: http://monstat.org/cg/pxweb.php |
| 10.4. Pristup mikro-podacima: | Zakonom o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike ( Sl.list Crne Gore br. 18/12) regulisana su pravila pod kojim spoljni korisnici mogu dobiti pristup individualnim podacima za potrebe istraživanja. članom 58 definisane su vrste naučnih i istraživačkih organizacija koje mogu dobiti takve podatke. Davanje individualnih podatka bez identifikatora moguće je isključivo na pisani zahtjev naučno-istraživačkih ustanova, u svrhu obavljanja naučno-istraživačke djelatnosti, kao i međunarodnih statističkih organizacija i proizvođača statistike iz drugih država. Istraživački subjekt potpisuje Ugovor sa Zavodom za statistiku, kao i Izjavu o poštovanju principa povjerljivosti. Proizvođači zvanične statistike vode posebnu evidenciju o korisnicima i o svrsi za koju su statistički podaci dati na korišćenje. |
| 10.5. Drugo: | Diseminacija podataka u okviru unaprijeđenog Opšteg sistema diseminacije podataka eGDDS koji je uspostavljen od strane MMF-a (eGDDS), link: http://www.monstat.org/NSDP/National%20Summary%20Data%20Page%20(NSDP).htm |
| 10.6. Dokumentacija o metodologiji: |
Međunarodno propisana metodologija za obračun nacionalnih računa je Sistem nacionalnih računa 2008 (SNA 2008) koja pruža detaljan teorijski okvir, dok je za zemlje Evropske unije propisana metodologija Evropski sistem nacionalnih računa (ESA 2010) koja je u potpunosti konzistentna sa SNA 2008 i prilagođena evropskom okruženju i praksi. Zakonska obaveza svake Države članice EU je da poštuju ESA 2010 u svojoj statističkoj praksi. Link: http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-manuals-and-guidelines/-/KS-02-13-269 |
| 10.7. Dokumentacija o kvalitetu: |
Zakonom o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike ( Sl.list Crne Gore br. 18/12 i 47/19) definisana je posvećenost kvalitetu, kojom se obezbjeđuje da proizvođači zvanične statistike u Crnoj Gori rade i sarađuju u skladu sa međunarodnim principima kvaliteta statističkog sistema. ?Strategijom razvoja i Programom zvanične statistike za 2019-2023. godinu definisani su ciljevi razvoja. Jedan od ciljeva je Upravljanje kvalitetom kroz praćenje primjene Kodeksa prakse Evropske statistike. U skladu sa Deklaracijom kvaliteta ESS, članom 338 Ugovora o funkcionisanju EU, Regulativom 759/2015 i 223/2009 i Kodeksom prakse Evropske statistike usvojena su sljedeća dokumenta: 1. Strategija kvaliteta Uprave za statistiku 2. Vodič za implementaciju Strategije kvaliteta u Upravi za statistiku; 3. Implementacioni plan |
| 11. Upravljanje kvalitetom statističkih podataka Vrh | |
| 11.1. Obezbjeđivanje kvaliteta: | Zavod za statistiku se opredijelio za implementaciju elemenata TQM (Total quality management) modela koji podstiče razvoj i unapređenje funkcionisanja: - institucije, - proizvodnje rezultata zvanične statistike i - pojedinca. U srednjem roku Zavod za statistiku se opredijelio za implementaciju TQM modela kroz sljedeće ciljeve: 1. Stroga posvećenost korisnicima i ostalim zainteresovanim stranama, 2. Kvalitetni statistički procesi i proizvodi, 3. Profesionalna orijentacija zaposlenih, 4. Stalna unapređenja, 5. Smanjenje opterećenja izvještajnih jedinica. |
| 11.2. Procjena kvaliteta: | Dokument Detaljan opis izvora i metoda korišćenih u obračunu nefinansijskih nacionalnih računa -GNI inventory služi kao osnov za procjenu kvaliteta dobijenih rezultata. |
| 12. Značaj statističkih podataka Vrh | |
| 12.1. Potrebe korisnika: | Međunarodni korisnici: - Eurostat, - Svjetska banka, - UN organizacije, - Međunarodni monetarni fond. Nacionalni korisnici: - Ministarstva i drugi organi javne uprave, - Lokalne samouprave i drugi organi lokalne uprave, - Centralna banka, - nevladine organizacije, - studenti, -istraživači, - mediji. |
| 12.2. Zadovoljstvo korisnika: | Uprava za statistiku je usvojila Strategiju upravljanja kvalitetom, Vodič za implementaciju Strategije upravljanja kvalitetom, kao i Implementacioni plan za sprovođenje politike kvaliteta. U cilju mjerenja stepena do kojeg ispunjava svoje obaveze prema korisnicima i u sklopu nove politike kvaliteta, Uprava za statistiku je sprovela istraživanje o zadovoljstvu korisnika. Rezultati istraživanja dostupni su na web stranici Uprave za statistiku, link: https://www.monstat.org/cg/page.php?id=1625&pageid=1625 |
| 12.3. Potpunost podataka: | Godišnji nacionalni računi pružaju prikaz osnovnog makroekonomskog agregata - Bruto domaćeg proizvoda dobijenog primjenom proizvodne i potrošne metode. Obračun bruto domaćeg proizvoda prema dohodovnoj metodi nije rasploživ. |
| 13. Tačnost i pouzdanost statističkih podataka Vrh | |
| 13.1. Opšta procjena: | Nije relevantno |
| 13.2. Greška uzorka: | Nije relevantno |
| 13.3. Ne-uzorkovana greška: | Nije relevantno |
| 14. Pravovremenost i tačnost objavljivanja podataka Vrh | |
| 14.1. Pravovremenost: | Podaci se objavljuju u skladu sa Godišnjim planom statističkih istraživanja i Kalendarom objavljivanja statističkih podataka. Rok objavljivanja podataka je kraj septembra tekuće godine za prethodnu godinu. |
| 14.2. Tačnost: | Bruto domaći proizvod se obračunava korišćenjem podataka iz finansijskih izvještaja preduzeća (bilans stanja, bilans uspjeha i statistički aneks) koji se dostavljaju statističkom zavodu 6 mjeseci nakon referentnog perioda i po svom sadržaju su kompletni i smatraju se tačnim i pouzdanim za potrebe obračuna. Podaci nacionalnih računa se revidiraju čim se izvorni podaci revidiraju, novi izvori podataka postanu dostupni ili dođe do izmjena u metodološkim preporukama. |
| 15. Koherentnost i uporedivost statističkih podataka Vrh | |
| 15.1. Geografska uporedivost: | Primjenom regulative (EC) br. 549/2013 koja propisuje primjenu ESA 2010 metodologije omogućena je geografska uporedivost podataka Crne Gore sa ostalim zemljama. |
| 15.2. Vremenska uporedivost: | Od 2000 do 2005. godine dostupni su podaci na kojima je primijenjena ESA 95 metodologija. Od 2006. godine, podaci su dostupni po ESA 2010 metodologiji. Podaci su dostupni po NACE Rev 1.1 klasifikaciji za seriju podataka od 2000-2005. godine, a po NACE Rev. 2. od 2006. godine. |
| 15.3. Domen usklađenosti: | U određenim slučajevima podaci iz drugih oblasti ekonomske statistike mogu da se koriste za unakrsnu provjeru. |
| 15.4. Interna usklađenost: | Nakon objave rezultata obračuna godišnjeg bruto domaćeg proizvoda podaci kvartalnog bruto domaćeg proizvoda se usaglašavaju sa godišnjim podacima u cilju postizanja interne usklađenosti. |
| 17. Revizija statističkih podataka Vrh | |
| 17.1. Politika revizije: | Uprava za statistiku je usvojila politiku revizije i ista je dostupna na web sajtu http://www.monstat.org/cg/page.php?id=1493&pageid=1493 |
| 17.2. Praksa revizije: | Podaci nacionalnih računa podložni su revizijama, u slučaju kada novi izvori podataka postanu dostupni. |
| 18. Obrada statističkih podataka Vrh | |
| 18.1. Izvor podataka: | Glavni izvor podataka za obračun BDP-a su finansijski izvještaji privrednih društava, banaka, osiguravajućih društava, državnog sektora, fondova socijalne sigurnosti, lokalne samouprave, preduzetnika i podaci o paušalcima dobijeni na osnovu poreske prijave. Svi navedeni izvori predsavljaju administrativni izvor podataka. Koriste se i podaci dobijeni iz statističkih istraživanja. |
| 18.2. Učestalost (frekvencija) prikupljanja podataka: |
Podaci se prikupljaju jednom godišnje. |
| 18.3. Prikupljanje podataka: | Nacionalni računi kombinuju podatke iz više izvora. Tehnike prikupljanja podataka variraju, zavisno od pristupa obračunu, raspoloživih izvora podataka, blagovremenosti objavljenih podataka i drugih faktora. |
| 18.6 Prilagođavanje podataka: |
Nije relevantno |
| 19. Komentar Vrh | |
| Nije relevantno | |
